Beta glucan là gì? Công dụng và cách dùng như thế nào?

Beta glucan là gì?

Beta glucan là chất xơ hoà tan đến từ thành tế bào của vi khuẩn, nấm, nấm men và một số thực vật. Từ lâu, Beta glucan đã được sử dụng trong Y học cổ truyền, đặc biệt là ở Nhật Bản và được nghiên cứu trong nhiều năm. Beta glucan cũng được sử dụng ở các loại thuốc cổ truyền ở Trung Quốc cũng như ở Châu Á. Tại Mỹ, nghiên cứu ban đầu tập trung vào tác dụng điều hoà miễn dịch của Beta glucan.

Là một chất xơ hoà tan, Beta glucan không được tiêu hoá nhưng đồng thời có thể làm chậm quá trình vận chuyển thức ăn trong ruột. Kết quả là carbohydrate được hấp thu chậm hơn, dẫn đến lượng đường trong máu ổn định hơn. Beta glucan còn giúp cơ thể ngăn hấp thu cholesterol từ thực phẩm, có thể kích thích hệ thống miễn dịch và làm giảm nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch.

Điều chế sản xuất Beta glucan

Việc tinh chế Beta glucan từ nấm men và các vi sinh vật khác đã được nghiên cứu rộng rãi và có nhiều phương pháp được biết đến. Hầu hết trong số này dựa vào tính không hòa tan của β-(1-3)-glucan trong kiềm hoặc trong dung môi hữu cơ.

Các phương pháp chính được biết đến là:

• Chiết ở nhiệt độ cao bằng sodium hydroxide đậm đặc, sau đó chiết ở nhiệt độ cao bằng acid và kết tủa bằng ethanol. Nhiều quy trình trong số này yêu cầu sự đồng nhất sơ bộ của các tế bào nấm men. Bên cạnh đó, nhiều quy trình yêu cầu lặp lại nhiều lần từng bước chiết xuất.
• Chiết xuất các chế phẩm thành tế bào nấm men từ quá trình tự phân hủy hoặc phân hủy enzyme của nấm men bằng phenol : nước đậm đặc (1:1).
• Chiết bằng các dung môi hữu cơ như isopropanol, ethanol, acetone hoặc methanol riêng lẻ hoặc với sự có mặt của chất kiềm.

Cơ chế hoạt động

Các công dụng của Beta glucan mang lại dựa trên nhiều cơ chế khác nhau.

Beta glucan được coi là chất kích hoạt mạnh mẽ khả năng miễn dịch tế bào, với đại thực bào là mục tiêu sinh học quan trọng nhất. Với các tác dụng đáng kể trên các nhánh khác nhau của hệ thống miễn dịch. Các thành phần của hệ miễn dịch bị ảnh hưởng bởi Beta glucan bao gồm đại thực bào, bạch cầu đơn nhân, tế bào đuôi gai và tế bào NK. Các thụ thể quan trọng nhất là Dectin-1 và CR3, các thụ thể bổ sung bao gồm Toll-2, lactosylceramide và các thụ thể scavenger.

Beta glucan trong da liễu ít được nghiên cứu hơn, trong hầu hết trường hợp, Beta glucan được sử dụng để chữa lành vết thương. Cơ chế có thể thông qua việc Beta glucan kích thích đại thực bào. Beta glucan còn được phát hiện ra là làm tăng phản ứng da do bradykinin gây ra, cho thấy sự kích hoạt nội mô thông qua việc tạo ra các chất vận mạch.

Giống như các loại chất xơ hoà tan khác, Beta glucan làm chậm quá trình di chuyển của thức ăn trong ruột. Điều này làm tăng thời gian tiêu hóa thức ăn, khiến bạn no lâu hơn. Beta glucan cũng làm chậm quá trình hấp thu đường vào máu, giúp ổn định lượng đường trong máu. Ngoài ra, Beta glucan còn làm giảm sự hấp thu cholesterol trong máu. Hàng loạt các thử nghiệm lâm sàng cũng cho thấy các hiệu quả khác nhau của Beta glucan như chống ung thư, chống đái tháo đường, và giảm cholesterol máu đặc biệt là các lipoprotein mật độ thấp (LDL - mỡ máu xấu).

Các công dụng của Beta glucan được biết đến bao gồm điều hoà miễn dịch, kháng khuẩn, giảm cholesterol trong máu, kiểm soát bệnh đái tháo đường cũng như một số công dụng khác cần được nghiên cứu sâu hơn.

Tác dụng ổn định đường huyết: Nghiên cứu cho thấy, sử dụng Beta glucan trong chế độ ăn có thể giúp kiểm soát lượng đường trong máu. Tuy nhiên, không phải chiết xuất Beta glucan, nghiên cứu cho thấy rằng, sử dụng nhiều yến mạch nguyên hạt và cám yến mạch (nguồn Beta glucan tự nhiên) có thể liên quan đến việc giảm HbA1c, đường huyết đói và insulin lúc đói của người bệnh đái tháo đường tuýp 2. Đồng thời, chỉ Beta glucan không đủ để giúp bạn giữ chỉ số đường huyết bình thường. Nếu mắc đái tháo đường, bên cạnh chế độ ăn, bạn cần sử dụng thuốc và tập luyện theo hướng dẫn của bác sĩ.

Tác dụng giảm mỡ máu: Theo một nghiên cứu vào năm 2011, Beta glucan có trong yến mạch có thể giúp kiểm soát cholesterol. Một phân tích năm 2014 cũng cho kết quả tương tự, các nhà nghiên cứu tập trung vào việc sử dụng ít nhất 3 g Beta glucan mỗi ngày cho thấy giúp giảm mức cholesterol toàn phần và LDL (mỡ máu xấu).

Tác dụng trên làn da: Khi bôi trực tiếp Beta glucan lên vết thương da ở chuột mắc đái tháo đường, Beta glucan cho thấy tác dụng giúp kích thích đại thực bào và cải thiện khả năng lành vết thương da ở chuột. Ngoài ra, Beta glucan còn được sử dụng trong công thức mỹ phẩm, giúp chống lại stress oxy hóa và cải thiện các tình trạng da khác nhau. Nghiên cứu cho thấy, việc sử dụng glucan lâu dài có thấy giảm chiều sâu, chiều cao và độ nhám tổng thể của nếp nhăn, có thể là nhờ việc kích thích nguyên bào sợi và tăng sản xuất collagen.

Tác dụng lên hệ miễn dịch: Nhiều nghiên cứu trong ống nghiệm và trên động vật đã cho thấy Beta glucan có thể giúp kích hoạt tế bào miễn dịch và bảo vệ chống lại nhiễm trùng. Mặc dù vẫn cần nhiều nghiên cứu hơn, nhưng hiệu quả tăng cường miễn dịch của Beta glucan bước đầu đã được chứng minh. Ví dụ như một nghiên cứu lâm sàng năm 2018 cho thấy Beta glucan có hiệu quả cải thiện hệ thống miễn dịch ở trẻ em.

Beta glucan có nguồn gốc từ yến mạch hoặc lúa mạch thường được người lớn sử dụng với liều từ 2 đến 6 g qua đường uống hàng ngày trong 3 đến 12 tuần. Beta glucan có nguồn gốc từ nấm men thường được sử dụng với liều 250 đến 500 mg qua đường uống mỗi ngày trong 4 đến 12 tuần. Beta glucan cũng được bôi lên da dưới dạng kem hoặc các dung dịch khác. Bạn hãy nói chuyện với bác sĩ để hiểu rõ hơn về liều lượng và cách sử dụng Beta glucan cho từng tình trạng cụ thể. 

Beta glucan có thể dùng bằng đường uống hoặc thoa lên da, tuỳ mục đích cải thiện sức khoẻ khác nhau:

• Khi dùng bằng đường uống: Beta glucan thường được tiêu thụ trong thực phẩm. Khi dùng chất bổ sung Beta glucan, thời gian an toàn tối đa có thể từ 8 đến 12 tuần. Nên uống nhiều nước cùng với Beta glucan hoặc uống theo đúng hướng dẫn của bác sĩ.
• Khi thoa lên da: Beta glucan có thể an toàn khi thoa lên da trong thời gian ngắn, có thể giúp nhanh lành vết thương và cải thiện tình trạng nếp nhăn. Nên sử dụng dưới hướng dẫn của chuyên gia để mang lại hiệu quả và hạn chế các tác dụng phụ.

Trong công nghiệp hoá chất

Do đặc tính hoá học của Beta glucan, chúng được ứng dụng nhiều trong công nghiệp hoá chất như làm chất tạo độ nhớt, chất nhũ hoá, sợi, màng, chất phủ, chất hỗ trợ cho sắc ký ái lực và điện di gel, trong môi trường nuôi cấy tế bào, làm miếng lọc và trong xi măng.

Trong công nghiệp dược phẩm

Beta glucan được ứng dụng làm chất bao phủ các sản phẩm dược phẩm. Đồng thời Beta glucan đã được chứng minh là có hoạt tính dược lý miễn dịch ở người và động vật. Ví dụ như khả năng kích thích miễn dịch mạnh mẽ và bảo vệ chống lại các vi sinh vật gây bệnh ở tôm, cá, gia cầm, lợn, gia súc, thỏ, chuột cống, chuột nhắt và người.

Trong thực phẩm

Beta glucan được sử dụng rộng rãi làm nguồn cung cấp chất xơ chính. Các thực phẩm chứa nhiều Beta glucan bao gồm rong biển, yến mạch và lúa mạch. Beta glucan có nhiều nhất trong thực phẩm tươi sống, nhưng bạn không thể tiêu thụ ngũ cốc trong trạng thái này, nhu cầu chế biến và nấu nướng có thể làm giảm hàm lượng Beta glucan có trong thực phẩm. Hãy chọn bổ sung chất xơ bằng cách sử dụng yến mạch nguyên hạt hoặc cám yến mạch, thay vì bột yến mạch ăn liền.

Mặc dù Beta glucan được xem là an toàn, tuy nhiên, nó cũng có thể mang lại một số tác dụng phụ. Việc tiêu thụ quá nhiều chất xơ có thể gây đầy hơi, chướng bụng hoặc khó chịu. Hãy lưu ý sử dụng đủ nước khi tăng lượng chất xơ hoặc bổ sung Beta glucan.

Beta glucan có thể tương tác với một số loại thuốc. Hãy nói chuyện với bác sĩ về việc sử dụng Beta glucan nếu bạn đang dùng thuốc giảm đường huyết hoặc giảm huyết áp. Việc bổ sung Beta glucan có thể khiến lượng đường trong máu hoặc huyết áp giảm thấp hơn.

Bạn cũng cần nói với bác sĩ về bất cứ thuốc, vitamin, thực phẩm chức năng hoặc thảo dược mà bạn đang sử dụng trước khi dùng Beta glucan. Bác sĩ sẽ xem xét các tương tác có thể có và cho bạn lời khuyên thích hợp.

Các nghiên cứu trên chuột cũng cho thấy tổn thương đường ruột có thể xảy ra do sự kết hợp giữa Beta glucan và hầu hết các loại thuốc chống viêm không steroid (NSAID), kể cả aspirin.

Việc hít phải Beta glucan cũng đã được chứng minh là có tác động tiêu cực cấp tính lên huyết áp (tăng huyết áp). Do đó, bạn nên cẩn thận tránh hít phải Beta glucan.